Prostorni plan Srbije – A gde je Kragujevac?

Pre nego što je Nacrt Prostornog plana Srbije 2021.-2035. godine ugledao svetlost dana, pojedini kragujevački urbanisti upozoravali su da je tim dokumentom Kragujevac stavljen u rang sa Suboticom, Zrenjaninom i Leskovcem a iza Beograda, Novog Sada i Niša. Kao i da bi, ukoliko se usvoji izvorni dokument, Kragujevac prvi put u istoriji mogao da izgubi makroregionalni status.

• Kragujevac je u proceduri javnog uvida u Nacrt Prostornog plana Republike Srbije 2021-2035 (PPRS), Ministarstvu dostavio svoje sugestije i komentare na planska rešenja, a koja se direktno odnose na planski razvoj grada i njegovog regionalnog područja uticaja, kaže za Glas Šumadije glavni gradski urbanista Ivan Radulović.

Glavne sugestije se odnose na deo koji se bavio razvojem urbanog sistema Republike. Radulović ocenjuje da je tim delom grad Kragujevac „degradiran“ u odnosu na rang koji je stekao u prethodnim ciklusima planiranja (1996. i 2010.), kada je u mreži urbanih centara taj rang uvek delio sa Nišom i Novim Sadom.

• Sada je u rangu sa Leskovcem i Zrenjaninom. Smatramo da je neophodno da se Kragujevcu vrati/afirmiše i čak unapredi prethodno stečeni status, tako što će se kao urbano područje u rangu izjednačiti sa Novim Sadom, Nišom i Prištinom i definisati zona urbane aglomeracije, koja je vezana za urbano područje Kragujevca.

Jedan od predloga, koji je iz grada otišao nosiocu izrade Nacrta PPRS 2021-2035. Ministarstvu gradjevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, je da se izvrši povezivanje na dominantne osovine razvoja Republike, pre svega kroz plansko potenciranje „šumadijsko-ibarske“ (nacionalne) osovine razvoja, koja povezuje Beogradski metropoliten, Šumadiju i Kosovo, a takođe povezuje Kragujevac sa velikomoravskom i zapadnomoravskom primarnom osovinom razvoja.

• U skladu sa davanjem značaja ovoj razvojnoj osovine, dati i adekvatan tretman saobraćajnoj mreži na ovom pravcu. Ove ključne, kao i druge sugestije na Nacrt PPRS, detaljno su i stručno obrazložene u pratećem dokumentu, u formi primedbi i sugestija na Nacrt PPRS koji je bio izložen na javni uvid, a koji je grad Kragujevac u zakonskom roku dostavio Ministarstvu, kaže Radulović.

Šta piše u jednom delu teksta koji je grad Kragujevac uputio Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture?

Opšta konstatacija

Generalne primedbe i sugestije na Nacrt Prostornog plana područja posebne namene od 2021. do 2035. godine, odnose se pre svega na deo koji se bavio razvojem urbanog sistema Republike Srbije (odeljak 2.5.2.2.2., str.217-220).

Opšte napomene:

• nedovoljno jasno objašnjenje osnovnih pojmova i nepotrebna preklapanja termina (urbana područja, osovine razvoja, zone uticaja, zone metropolitenskog uticaja i dr.);
• ustanovljeni evropski pojam funkcionalno urbano područje/region (FUA, MEGA) zamenjen je terminom urbana područja. Ovako definisan naziv stvara zabunu da li je u pitanju područje koje je zavisno od urbanog centra zbog određenih funkcija, ili je u pitanju npr. kontinualno izgrađeno područje, područje urbanog načina života, administrativna teritorija koja pripada centralnom naselju i sl.;
• nedovoljno jasno objašnjenje kriterijuma po kojima je izvršena podela urbanih centara po hijerarhiji; nedostatak kvantifikacije određenih tvrdnji, koja distribuira mrežu naselja i urbani sistem Srbije;
• koncepcija osovina razvoja i urbanih područja na više mesta je u kontradikciji. Nejasno da li gradovi čine osovine razvoja ili osovine razvoja uslovljavaju razvoj gradova. Hijerarhija centara je delom rangiranje urbanih naselja i njihovih područja, a delom osovina razvoja (npr. zapadnomoravska) – po ovoj analogiji i ostale osovine razvoja bi mogle da budu u mreži.
• Efekti planiranog razvoja urbanog sistema Republike na grad Kragujevac i šire regionalno područje: apsolutno je nejasno na osnovu čega je grad Kragujevac degradiran u rangu u odnosu na prethodne planove iz 1996. i 2010. godine. Podsećamo da je Prostorni plan Republike Srbije (PPRS) iz 1996.god. Kragujevac prepoznao kao jednog od šest makroregionalnih centara Srbije, a PPRS iz 2010.god. kao funkcionalno urbano područje (FUP) nacionalnog ranga (s tim što je ostavljena mogućnost da se detaljanijim istraživanjem na nivou Regionalnog prostornog plana (RPP) ovaj rang unapredi na nivo FUP-a međunarodnog značaja sa preko 250.000 stanovnika, što je i urađeno i potvrđeno u RPP Šumadijskog, Moravičkog, Raškog i Rasinskog upravnog okruga). Nejasno je i koji su to negativni trendovi u međuplanskom periodu (2010-2020.god.) uticali na to da centar Šumadije ovim Nacrtom PPRS izgubi svoj rang, koji je do sada delio sa Novim Sadom i Nišom, i dođe u rang Leskovca i Zrenjanina.
• nejasno je i zašto je Kragujevac u poziciji centara stavljen ispod tzv. zapadnomoravske aglomeracije. Udaljenost Kragujevca i Kraljeva (pa samim tim i mogućnost formiranja aglomeracije) približna je udaljenosti Kraljeva od Čačka, odnosno Kruševca, sa kojima formira aglomeraciju. Pri tome, zapostavljena je šumadijsko-ibarska osovina razvoja, tradicionalni pojas razvoja središnje i zapadne Srbije, na potezu Beograd – Šumadija – Kosovo/C.Gora, koja povezuje Beogradsko metropolsko područje preko Mladenovca i Topole, sa Kragujevačkom aglomeracijom i Kraljevom, a dolinom Ibra i sa Raškom i Novim Pazarom, odnosno K.Mitrovicom. Princip primenjen kod zapadnomoravske aglomeracije (koja prati zapadnomoravsku osovinu razvoja), mogao je biti primenjen i kod šumadijsko-ibarske osovine (uključujući i „lepenički krak“, koji Kragujevac povezuje sa velikomoravskom osovinom razvoja i Moravskim trograđem), koja bi formirala aglomeraciju sa više od 500.000 stanovnika, a povezala bi velikomoravski i zapadnomoravski pojas republičkog razvoja.
• nejasno je zbog čega je Kragujevac, kao centar Šumadije, prepoznat samo kao sastavni deo šumadijskog pojasa. Izgradnjom autoputa od Kragujevca do koridora X, ovaj prostor je gotovo spojen sa velikomoravskim pojasom razvoja. Najavljena izgradnja autoputske veze Kragujevca sa autoputem Pojate-Preljina (u izgradnji) uticaće i na integrisanje Kragujevca i zapadnomoravskog pojasa razvoja (i spajanje šumadijskog sa ibarskim pojoasom). Ovako pomatrano grad Kragujevac nije izdvojena enklava, već regionalni centar idealno postavljen na svim razvojnim pravcima centralne Srbije.

Zaključak:

Neophodno je da se gradu Kragujevcu vrati/afirmiše i čak unapredi prethodno stečeni status regionalnog centra, definiše zona urbane alomeracije i izvrši povezivanje na dominante osovine razvoja Srbije. Zbog svog strateškog značaja, ekonomskog uticaja (koji je jedan od najvećih u Srbiji), saobraćajne povezanosti, kulturno-istorijske utemeljenosti, turističke atraktivnosti i razvojne potentnosti, u urbanom sistemu Srbije, Kragujevac u novom PPRS treba da bude u rangu Niša i Novog Sada, gde je i do sada pripadao.

Tekst je objavljen u okviru projekta „Prostorni plan Srbije – A gde je Kragujevac“, kojim će serijom tekstova Glas Šumadije pokušati da rasvetli položaj Kragujevca u novim planskim dokumentima Republike Srbije, kao i pravce razvoja grada. Projekat je podržao grad Kragujevac.