Palata Okružnog načelstva – zgrada Suda
Zgrada Okružnog suda u Kragujevcu, zaista impresivno zdanje podignuto je 1903. godine za potrebe tadašnjeg Okružnog načelstva. Zgradu je projektovao veliki srpski arhitekta, profesor Nikola Nestorović (Požarevac 1868 – Beograd 1937) koji je studije arhitekture završio u Berlinu. Nestorović je predavao na Arhitektonskom odseku u Beogradu i početkom 20. veka dobio je nalog od Ministarstva građevine Kraljevine Srbije da „u unutrašnjosti zemlje podiže državne zgrade”.
Za dr Veroljuba Trifunovića, poznatog kragujevačkog urbanistu i predanog hroničara izgradnje i urbanizacije našeg grada ova neorenesansna palata je najreprezentativnija u istoriji Kragujevca.
U svojoj knjizi „Arhitektura o Kragujevcu” dr Trifunović piše: „Renesansno masivna. Stilski čista. Jasne simetrične kompozicije. Glavna fasada razvijena prema francuski komponovanom skveru koji čini reprezentativan pristup palati. Njom dominira glavni ulaz. Naglašen arhitekturom sprata i balustradom na krovnom vencu. Iznad svega bogatom kupolom. Balustrada je komponovana sa dve ženske alegorisjke figure (Zakon i Pravda) i timpanom sa državnim grbom. Oznake palate vlasti…”, istakao je on.
Vojvoda Stepa ispred zgrade Suda kao ratne komande 1915. godine
Istoričar Boriša Radovanović u svojoj knjizi „Stari Kragujevac” ističe da je zdanje tadašnjeg Okružnog načelstva jedno od prvih u nizu koje je projektovao profesor Nestorović i „jedno od njegovih najuspešnijih rešenja u unutrašnjosti Srbije početkom 20. veka”.
U zdanju Okružnog načelstva tokom 1915. godine, u vreme kada je Kragujevac bio ratna prestonica Srbije se nalazila Vrhovna komanda naše vojske. Kragujevčani vole da istaknu da je u njoj komponovan marš „Na Drinu” posvećen briljantnoj pobedi srpske vojske na Ceru. Nije, ali je baš u ovoj zgradi imao svoje premijerno izvođenje te ratne 1915. godine. Na prvom izvođenju „Marša na Drinu” Stanislava Biničkog, kako su hroničari zabeležili, bili su prisutni: vojvoda Radomir Putnik, dr Slobodan Jovanović i tada ugledni gost iz Lozane dr Arčibald Rajs. Po povlačenju srpske vojske zgrada postaje sedište okupacione austrougarske komande.
Sud kao Okruzno nacelstvo kragujevacko pocetkom 20. veka
Zdanje je više puta obnavljano a najobimnija njegova restauracija je urađena 1969. godine kada je palata Okružnog suda u Kragujevcu dobila manje-više današnji izgled. Spomenik vojvodi Radomiru Putniku podignut je u parkiću ispred zgrade suda 1992. godine. Otvorio ga je tadašnji predsednik Vlade Republike Srbije Radoman Božović „ispraćen” salvama zvižduka opoziciono nastrojenih Kragujevčana. Podizanjem spomenika slavnom vojvodi Putniku, rođenom Kragujevčaninu po mišljenju urbanista „uspešno je zaokružen izvanredno lep gradski ambijent: palata, skver i spomenik”.
Sud kao srediste okupacione KuK komande u Prvom svetskom ratu
Zdanje predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. Baš zbog toga je sramota što se već duže vreme njegova fasada raspada a na impresivnom ulazu u ovu prvu palatu u našem regionu danas vas ne dočekuje „monumentalni autoritet vlasti” već „skele i daščice”. Pošto se novo zdanje Palate pravde za potrebe pravosuđa ovdašnjeg ubrzano podiže u blizini Rektorata nekadaše Okružno načelstvo dobiće najverovatnije novu namenu koja javnosti još uvek nije poznata.
Piše: Zoran Mišić
