Legat Ljubice Filipović – Lazarević: Kuća u Tanaska Rajića i zbirka slika

Kada ste poslednji put videli slike kragujevačke slikarke Ljubice Filipović – Lazarević? A žena ostavila svoju kuću od stotinak kvadrata u Ulici Tanaska Rajića na broju 55, sa ogromnim dvorištem u kojem su bili magaza, šupa, vešernica, kao i stvari iz kuće i zbirku od 63 slike Narodnom muzeju u Kragujevcu. Njena je želja bila da u njenoj kući postoji Galerija koja će nositi njeno ime, u kojoj bi bile izložene njene slike, ali i da se tu povremeno organizuju i izložbe drugih umetnika. Kao što znate Galerije nema, a i njene slike čame  u nekom muzejskom depou.

Zanimljivo je, kada je reč o Legatu Ljubice Filipović-Lazarević da se godinama mislilo i tvrdilo da je njen testament izgubljen. A on bio pothranjen u Sudu od 1955. do 1991. sve dok ga novinarka Biljana Nešić Spasić nije potražila, a neko s druge strane bio spreman da ga nađe. Tada je i zvanično otvoren pred licem javnosti i svi koji smo bili tamo (a potpisnica ovih redova jeste) mogli smo da čujemo poslednju volju jedne od najuglednijih kragujevačkih slikarki.

Ko je bila Ljubica Filipović- Lazarević? Bila je jedna od utemeljvačica ULUS-a, Lade, aktivna u podizanju Paviljona „Cvijeta Zuzorić“ na Kalemegdanu koji je svakako najpoznatiji tamošnji izložbeni prostor. Bila je legenda srpske moderne umetnosti.

Nije rođena u Kragujevcu već u Rijeci 1885. godine, ali je u Kragujevcu završila svoj devedesetogodišnji život. Školovala se u Beogradu, pa na privatnoj akademiji u Minhenu, kod profesora Antona Ažbea (jer je ženama bilo zabranjeno da se upisuju u državne akademije). Po povratku u zemlju i učešća u Prvom svetskom ratu kao bolničarka, postaje profesorka u Prvoj ženskoj realnoj gimnaziji u Beogradu, odakle prelazi za Kragujevac.

Doživela je kako je sama zapisala „ličnu tragediju“ kada je posle jedne operacije, za koju je tvrdila da je loše urađena, izgubila vid na oba oka. Posle duševne krize još intenzivnije slika uglavnom u duhu impresionizma, jer joj to donosi mir i radost. Umrla je 1975. godine u Domu za starija lica, a svoju kuću je deceniju pre smrti zaveštala Kragujevcu odnosno Narodnom muzeju kome grad 1965. prenosi prava korišćenja i upravljanja. Do 1978. Narodni muzej izvršava slikarkinu volju, izlaže na ovom mestu njene slike i pokućstvo. Te godine kuća prelazi u ruke Zajednice kulture, kasnije Kulturno-prosvetne zajednice. U Narodnom muzeju su tvrdili da se to desilo dve godine ranije, a godinu dana posle slikarkine smrti, kada su im oduzeti ključevi ove imovine. Kulturno-prosvetna zajednica u ovoj kući stoluje sve do 1985. godine, kada se preseljava u KUD „Abrašević“, danas Centar za negovanje tradicionalne kulture.

Te 1985. godine obnavlja se interesovanje za pravu namenu ovog Legata, ali godinu dana ranije predsednik Opštinskog suda Joksim Vuković potpisao je potvrdu „da testament nije pronađen“ iako je još od 1955. bio u njihovim arhivama. Od 1985. do 1988. godine SIZ kulture ulaže ogromna sredstva u adaptaciju i popravku ovog Legata.

Konačno, 23. juna 1988. godine, povodom dvadesetogodišnjice Likovnog udruženja Kragujevca, ključevi legata su predati likovnim umetnicima. Tada je dogovoreno da se tu osnuje stalna galerija sa njenim slikama, a da ostali prostor koriste likovna i druga udruženja  kulturi. To je trajalo dve godine. Osim LUK.a ovu kuću koristio je i Književni klub koji je onda nosio naziv „Katarina Bogdanović“. Nakon toga se 1991. godine Legat ponovo dodeljuje Kulturno-prosvetnoj zajednici, a uz nju  ulazi i Javno preduzeće za radio-televizijsku i kulturno-umetničku delatnostm“Fokuus“.

I jednim i drugim upravllja Zoran Đorić. Tu se privremeno useljava i Akademski kamerni hor „Liceum“ i tu se začinje budući Festival kamernih horova u Kragujevcu. Godine 1991. upravo Kulturno-prosvetna zajednica pokreće ostavinski postupak. Po otvaranju testamenta, iako je bilo i pokušaja da se to odloži za godinu dana,  otkriva se da su i imovna i slike sa poslednje izložbe Lljubice Filipović – Lazarević u Gradskoj galeriji Narodnog muzeja 1953. godine, zaveštane gradu Kragujevcu, odnosno Gradskoj galeriji Narodnog muzeja. Posle otvaranja testamenta Narodni muzej još jednom ulaže u restauraciju ovog doma i tu izlaže njene slike.  

Odlukom Vlade Srbije ova kuća je 2001. godine proglašena za nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Kuća pored istorijskih ima i svoje arhitektonske vrednosti. Dvadesetak godina kasnije govorilo se o tome da će biti urađen projekat za resturaciju i stavljanje na uvid javnosti ovog spomenika gradske arhitekture, ali taj projekat do danas nije realizovan. Poslednje obećanje te vrste dao je 2020. godine ondašnji većnik za kulturu Miljan Bjeletić, ali ga nije ispunio.

Piše: Gordana Jocić