Želim da se na početku razumemo. Nisam stručnjak za Kosovsko pitanje. Nisam pravnik, već sociolog, koji je na poziv jedne NVO sa Severa Kosova uradio lokalni plan za transparetnost i integritet za četri opštine.
U još jednim odsudnim danima dosta se priča o Zajednici opština sa srpskom većinom na Kosovu (zvaničan naziv), odnosno Zajednica srpskih opština (nezvaničan naziv) valja skrenuti pažnju na sadržaj kosovskog Zakona o lokalnoj samoupravi, zakon kojim je regulisana pravna osnova za udruživanje opština na Kosovu. Sa sadržajem ovog zakona upoznao sam se 2015. godine. Tada sam pravio lokalne planove za transparetnost i integritet za četri opštine na severu Kosova u okviru projekta koji je realilzovao Centar za zastupanje demokratske kulture iz Kosovske Mitrovice. Pomenuti zakon je deo Paketa iz 2008. godine čiji je bio autor finski diplomata Marti Ahtisari koji je bio specijalni izaslanik generalnog sekretara UN za pregovore o budućem statusu Kosova. Može reći da je Mahti Ahtisari (pra)rarodonačelnik Zajednice opština sa srpskom većinom. Briselski sporazum je (samo) međunarodna potvrda obaveze koju kosovske vlasti imaju prema srpskoj zajednici na Kosovu.
Imajući to u vidu, proces osnivanja Zajednice srpskih opština već mogao da bude gotov.To pomenuti zakon garantuje. U prilog tome ide i činjenica da u Briselskom sporazumu, u formi koji je javnosti dostupan, piše ono što piše u Zakonu o lokalnoj samoupravi. Članovi Zakona 29, 30, 31 i 32 jasno govore pod kojim uslovima se mogu udruživati opštine. Isto se može videti u dokumentu sa kosovske strane.
Asocijacija kosovskih opština, koja se u Briselskom sporazumu navodi kao poredbena sa Zajednicom opštiina za srpskom većinom (član 3 Briselskog sporazuma), ima predsednika, potpredsednika, skupštinu i veće. Ova asocijacija osnovana je po članu 31 Zakona o lokalnoj samoupravi. Statutom Kosovske asocijacije opština (član 3) se navode ciljevi i zadaci u oblastima koje je i sam Briselski soprazum naveo kao prioritne: urbanizam, privredna, nauka, kultura, zdravstvo i obrazovanje. Kao alat za ostvarivanje svojih interesa Kosovska asocijacija ima na raspolaganju između ostalog: saradnju opština, davanje mišljenja i sugestija na zakonske i podzakonske akte, pružanje organizacione i pravne pomoći organima opština, zastupanje pred stranim institucijama i međunarodnim organizacijama.
Nadležnosti koje garantuje Briselski sporazum opštinama sa srpskom većinom na Kosovu nalaze se u Zakonu o lokalnoj samoupravi. Ekonomski, odnosno urbani i ruralni razvoj su deo izvornih nadležnosti (član 17), dok su isključivo predlaganje komandira policijske stanice, obrazovanje, školstvo i kultura, u kojoj je naznačeno očuvanje nasleđa Srpske pravoslavne crkve, deo proširenih nadležnosti, koje imaju samo opštine sa srpskom većinom (član 19). Proširene nadležnosti u oblasti sekundarne zdravstvene zaštite, kojim su opštine Severna Mitrovica, Gračanica i Štrpce ovlašćene su da obezbede sekundarnu zdravstvenu zaštitu, uključujući registrovanje i izdavanje licenci zdravstvenim ustanovama, zapošljavanje zdravstvenih radnika, isplatu plata i obuku zdravstvenih radnika i onih koji su zaposleni u administraciji su regulisane članom 20.
Proširena nadležnost u visokoškolskom obrazovanju je definisane članom 21. Njime je opština Severna Mitrovica ovlašćena da obezbedi visoko obrazovanje, uključujući registraciju i izdavanje licenci obrazovnim ustanovama, zapošljavanje nastavnog kadra, isplatu plata i obuku nastavnog i administrativnog osoblja. Članom 22 sve opštine u kojima su Srbi u većini imaju ovlašćene da obavljaju poslove iz oblasti kulture, uključujući zaštitu i unapređivanje srpskog i drugog verskog i kulturnog nasleđa na teritoriji opštine, kao i pružanje podrške lokalnim verskim zajednicama u skladu sa važećim zakonom. Ovaj član daje mogućnost kulturne saradnje sa drugim opštinama. I na kraju, opštine sa srpskom većnom imaju isključivo pravo predlaganja kandidata za izbor komadira policijske stanice opštine u skladu sa kosovskim Zakonom o policiji.
Zakon o lokalnoj sammoupravi garantuje pravo Srbiji da (transparentno) pruža finansijsku i tehničku pomoć, ukjučujući pomoć u stručnom osoblju i opremi, opštinama, a sve u cilju realizacije poslova iz oblasti opštinskih nadležnosti (član 30.2). Ako se ovome doda Sporazum o pravosuđu, koji garantuje etničku raspodelu funkcija u pravosuđu na severu Kosova, otvara se pitanje, šta je to što bi Srbi na Kosovu imali više, čak i da je Kosovo deo Srbije kao autonomna pokrajina po modelu više od autonomije, manje od nezavisnosti,koji su zagovarali protivnici Ahtisarijevog plana?
Sve napred navedeno govori da je srpskoj zajednici priznata politička autonomija, odnosno mogućnost da autonomno formuliše, realizuje i ostvaruje svoje interes i da za to ima finansijsku podršku iz Srbije i saradnju sa lokalnim samoupravama i institucijama iz Srbije. Da bi politička autonomija Srba na Kosovu bila održiva potrebno je da iz Srbije dobije podršku u formi institucionalnog i profesionalnog integriteta. To znači da se prekine sa praksom netransparentne raspodele novca i dobara bilo da su u pitanju redovna primanja ili “projekti”.
Ako se ovako stvari postave suštinski gubitnik u ovom procesu je partijska birokratija, ljudi koji je svoje karijere iz(gradili) na partijskom radu, a ne na jačanju integriteta institucija bilo onih u srpskom ili/i kosovskom sistemu. Njihov cilj je uvek bio da svoje interese očivaju zagovaranjem sveto-teritorijalnog koncepta integriteta. Zahtevi za dodatnu institucionalizaciju su zahtevi za očuvanje njihovih položaja, sinekura i uticaja u srpskoj zajednicom držaci je kao robom. Nije jasno zašto je u Briselskom sporazumu definisano da Vlada Kosovom Uredom ureduje osnivanje ZSO, kada je to regulisano Zakonom o lokalnoj samoupravi.
Da se na radi o neargumentovanoj spekulaciji govori podatak da pomenuti lokalni planovi za unapređenje transparetnosti i integriteta u četri opštine severnog Kosova, a koji sadrže dobru praksu Grada Niša, čekaju više od dve godine na usvajanje. Pomenuti planovi su usklađeni sa Zakonom o lokalnoj samoupravi i Briselskim sporazumom. To je primer međuopštinske saradnje opštin sa srpskom većinom na Kosovu i gradova i opština u Srbiji koji imaju razvijene mehanizme borbe protiv korupcije koji su obaveza u okviru Akcionog plana za Poglavlje 23. .
Da sumiramo.Srpskoj strani je neprijatno da se poziva na Ahtisarijev paket iz 2008. godine, koji je odbacila. S druge strane, albanskoj strani je teško da svojoj (nacionalnistički orijentisanoj) javnosti saopšti da je pristajući na etnickie principe pri rasporadeli funkcija u pravosuđu uz proširene nadležnosti u Zakona o lokalnoj samoupravu pristala na međunarodno priznatu političku autonomiju Srba na Kosovu koju Briselski sporazum garantuje, autonomiju čija je pravna osnova Zakon o lokalnoj samoupravi, koji Srbima garantuje pravo udruživanja, zaštite svojim interesima i podršku iz Srbije, kao i povezivanje sa gradovima i opštinama iz Srbije.
Autor: Zoran Gavrilović, sociolog, osnivač Integrista