Godinu i po dana otkako je Kovid-19 prvi put registrovan u kineskom gradu Vuhanu, pitanje kako se virus pojavio i dalje je misterija.
Od početka pandemije, naučnici u više zemalja utvrđivali su i da li korona virus opstaje u vodama i kolika je opasnost.
U moru izveštaja i analiza koji su imali isti cilj – otkriti na koji način se virus prenosi i kako sprečiti njegovo dalje širenje – potvrđeno je prisustvo molekula ovog virusa u otpadnim vodama.
U malom beogradskom naselju Višnjica, na levoj obali Dunava, gde postoje tri ispusta otpadnih voda, istraživači su takođe registrovali RNK (genetički materijal) korona virusa korona.
Istraživanje Instituta za biološka istraživanja „Siniša Stanković“ (IBISS) u Beogradu koje je rađeno u saradnji sa partnerima iz Mađarske, Austrije i Holandije ukazuje, međutim, ukazuje da opasnosti za sada nema.
Stanovništvo Beograda može da dođe u kontakt sa neprečišćenom vodom, jer mesta ispusta često nisu obezbeđena u smislu ograničenog pristupa, kaže Stoimir Kolarević, viši naučni istraživač Instituta i jedan od učesnika istraživanja.
Za sada nema bojazni da može doći do zaraze, dodaje Kolarević za BBC na srpskom.
- SZO: Malo verovatno da je korona virus potekao iz kineske laboratorije
- Poruka iz laboratorije u Vuhanu: Nemamo šta da krijemo
- Korona virus: Američka studija koja baca senku sumnje na zvanični početak pandemije
Virus SARS-CoV-2 prvi put je otkriven u Kini krajem 2019. godine, a do juna 2021. godine, raširio se čitavim svetom, dovevši do više od 180 miliona potvrđenih slučajeva zaražavanja i blizu četiri miliona smrtnih slulčajeva.
Otkud korona virus u rekama i možemo li se zaraziti na taj način?
Otpadne vode su prirodne vode kojima se usled određene upotrebe menjaju hemijske, biološke i fizičke karakteristike.
Mešavina su vode i otpadaka iz stanova, javnih građevina, sa javnih površina i industrije.
Zbog sadržaja toksičnih materija štetne su po životnu sredinu ali mogu ugroziti i zdravlje ljudi.
Kroz izmet osoba obolelih od Kovida-19 sa simptomatskom ili asimptomatskom infekcijom, ali i kroz druge telesne izlučevine, virus korona se može izlučiti iz organizma i preko kanalizacione mreže stići do otpadnih voda.
U ovom slučaju i do Dunava koji sa Savom ima oko 100 kanalizacionih ispusta.
Može li se stanovništvo zaraziti ako dođe u dodir sa neprečišćenom vodom u kojoj se nalazi virus korona?
„Infektivnost korona virusa u otpadnim vodama je izuzetno niska i za sada nema zabeleženih slučajeva sa Kovidom-19.
„Istraživanja pokazuju da nema opasnosti.
„U otpadnoj vodi to nije virus u infektivnoj formi već delovi virusa tj. RNK molekula“, pojašnjava Stoimir Kolarević.
Tamaš Petrović, naučni savetnik Naučnog instituta za veterinarstvo „Novi Sad“, navodi da nalaz ovoga, kao i drugih humanih ili i animalnih virusa u otpadnim vodama i površinskim vodama sigurno predstavlja rizik za zdravlje ljudi i životinja, ali da je pitanje koliki je to rizik.
„Iz literature je poznato da su neki istraživači potvrdili da je SARS-CoV-2 virus koji su našli u otpadnim (kanalizacionim) vodama infektivan, odnosno uspeli su da ga izoluju na kulturi ćelija, samim tim je i mogućnost infekcije ljudi koje dolaze u kontakt sa ovim vodama sasvim realna.“
Zbog čega su ova istraživanja onda važna?
Prisustvo virusa u stanovništvu bi moglo da se prepozna pre prvih kliničkih slučajeva, jer RNK korona virusa može da se otkrije u ljudskom izmetu nekoliko dana pre pojave simptoma.
To bi pružilo mogućnost da se deluje preventivno pre nego što situacija eskalira, ističe Kolarević.
„Sistem bi omogućio ranu izolaciju određenih gradova ili opština što bi sprečilo potpuno zaključavanje.»
Predviđanja o toku epidemije se mogu raditi za kraći naredni period slično kao i frekvencija novozaraženih po kliničkim podacima, napominje on.
Da ovakva istraživanja mogu da pomognu u daljem praćenju broja zaraženih Kovidom-19 smatra i Tamaš Petrović.
Pored preventivne uloge, nadzor nad otpadnim vodama može da ukazuje i na to da li epidemija jenjava ili se broj zaraženih povećava.
„Takvo praćenje pokazalo se veoma korisno i u celosti oslikava brzinu širenja virusa, odnosno povećanje ili smanjenje broja zaraženih ljudi, odnosno da je takav nadzor dovoljno osetljiv da može u realnom vremenu dati odgovor na pitanje da li se širenja virusa u stanovništvu povećava, stagnira ili smanjuje“.
Istraživanja mogu da pomognu u otkrivanju novih sojeva, koji se svakodnevno pojavljuju usled mutacije genetičkog materijala virusa.
Upravo te mutacije doprinose da se virus duže zadrži u stanovništvu.
„Identifikacijom molekula korona sojeva koji se registruju u otpadnim vodama se veoma efikasno i tačno mogu odrediti sve izmene u virusu koji cirkuliše među ljudima.
„Može se utvrditi unos i prisustvo novih sojeva virusa, a to su veoma bitni epidemiološki podaci“, smatra Petrović.
- Korona virus: Kakvi su simptomi i šta radi telu
- Alfa, Beta, Gama – novi sojevi korona virusa zvaće se po grčkim slovima
- Delta soj korona virusa – koji su simptomi
Kako vodena sredina utiče na korona virus?
On pojašnjava da SARS-CoV-2 ne spada u izrazito otporne viruse u spoljnoj sredini, te je uvek pitanje posle kog vremena i u zavisnosti od samih uslova životne sredine on više nije zarazan.
„Takva istraživanja se sprovode i sigurno će dati odgovor na ovo pitanje.“
Kada je reč o RNK virusa, Stoimir Kolarević naglašava da se ne može reći sa preciznošću imajući u vidu da kvalitet otpadne vode varira.
„Prema nekim istraživanjima, RNK se u otpadnoj vodi raspada za manje od 24 sata.
„Istraživanje za površinske vode je još u toku.“
RNK koncentracija zavisi i od broja aktivnih slučajeva u stanovništvu, od veličine kanalizacione mreže u smislu broja stanovnika priključenih na nju, ali i od tipa kanalizacije – da li je isključivo za fekalne vode ili prima i uličnu kanalizaciju.
Temperature i količina padavine su faktori koji takođe utiču na RNK.
„Sporije se raspada na niskoj temperaturi.
„Kiša može znatno da smanji količinu virusa u otpadnim vodama, ako govorimo o kanalizaciji na primer, koja takođe služi i za drenažu ulica“, dodaje Kolarević.
Nedostatak sistema za prečišćavanje
Najveći broj stanovnika Srbije nema izgrađene sisteme za prečišćavanje otpadnih voda.
Samo osam odsto komunalne vode se prečišćuje pre ispuštanja, navedeno je u analizi Naleda.
Među postojećim sistemima, najveći broj koristi tehnologije stare tri decenije.
Problem dodatno otežava nedostatak kanalizacijskih mreža.
Oko 65 odsto stanovništa jeste priključeno ali je to uglavnom u urbanim sredinama dok ostatak domaćinstava koristi septičke jame, što je najčešći slučaj u ruralnim krajevima.
Nedovoljan je i broj inspektora na lokalnom nivou.
Trenutno se ovim problemom bavi šest inspektora, pokazuje analiza Nacionalne alijanse za lokalni ekonomski razvoj sa početka ove godine.
Pomaka ima, ali ne dovoljno.
Posledice nedovoljnog sistema za prečišćavanje vode su višestruke.
Toksične materije koje se nalaze u vodi i mulju negativno se odražavaju na životnu sredinu ali i na zdravlje ljudi.
Mnogi sistemi za vodnosnabdevanje vezuju se za korišćenje rečnih voda i podzemnih voda ili pak, aluvijalnih ravni reka.
Njihovim zagađenjem kvalitet vode koju pijemo dovodi se u pitanje, što je sve veći problem u Srbiji, posebno u Vojvodini.
Svako zagađenje reke menja i hemijski režim što se direktno odražava na cekolupni ekosistem, a to dalje vodi do izumiranja pojedinih biljnih i životinjskih vrsta.
Posledice se osećaju i u poljoprivredi.
Svaka upotreba zagađene vode za navodnjavanje direktno utiče i na čoveka.
- Zašto su vode Srbije zagađene i kako da ih zaštitimo
- Zagađenje Drine – vidi se i iz svemira
- Koji su najveći ekološki problemi Balkana
Problem otpadnih voda najveći u Beogradu
Region Beograda prednjači po opterećenosti otpadnim vodama, vodama iz domaćinstva, prerađivačkoj industriji i broju septičkih jama ukazuje ista analiza, dok je na suprotnom polu – Toplička oblast.
U Beogradu postoji oko 100 kanalizacionih ispusta u Savu i Dunav.
U Savu i Dunav izlije se „190 miliona kubika otpadnih voda, što se može uporediti sa 60.000 olimpijskih bazena ili 19 miliona cisterni“, izjavila je u januaru 2020. ministarka Zorana Mihajlović, najavljujući izgradnju sistema za prečišćavanje otpdnih voda u saradnji sa kineskim partnerima.
Najveći problem jeste fabrika otpadnih voda u Velikom Selu – ona pokriva milion i po ljudi koji žive na teritoriji Beograda.
Vlada Srbije potpisala je ugovor na osnovu sporazuma koji su postigli predsednici Srbije i Kine, kojim počinje izgradnja prve fabrike za preradu otpadnih voda u glavnom gradu.
Vrednost tog projekta samo u prvoj fazi je 285 miliona evra, dok će druga koštati između 400 i 500 miliona evra.
Izgradnjom fabrike 80 odsto direktnih izliva kanalizacije u reke biće rešeno, preneo je energetskiportal.rs.
Virusi u otpadnim vodama mogu uzrokovati oboljenje ljudi
Posledica niskog stepena sakupljanja i prečišćavanja otpadnih voda jeste visok sadržaj potencijalno toksičnih elemenata i prema nivou maksimalne dozvoljene koncentracije i učestalosti njenog pojavljivanja.
Rizik po ljudsko zdravlje u tom slučaju postoji.
„Opšte je poznato da su najčešći virusni mikroorganizmi koji se mogu naći u površinskim vodama (reke, jezera, potoci), u vodama namenjenim za rekreativne aktivnosti (bazen), za navodnjavanje, humani adenovirus i norovirus (a postoje i mnogi drugi: poliovirus, hepatitis A, hepatitis E, enterovirusi, rotavirusi…) i za oba je utvrđeno da mogu uzrokovati i da uzrokuju oboljenja ljudi.
„Čak se često te infekcije i označavaju u svetskoj literaturi kao waterborn virusi, tj. infekcije“, ističe Tamaš Petrović.
Kako je u svetu?
Da je kanalizaciona voda značajan alat za rano otkrivanje Kovida-19, potvrdio je i Nacionalni institut za zdravlje u Italiji.
U studiji, naučnici ovog instituta ispitali su 40 uzoraka kanalizacije prikupljenih iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u severnoj Italiji između oktobra 2019. i februara 2020.
Nalazi ukazuju da je voda iz Milana i Torina sadržavala tragove genetskih virusa u decembru, dok su otpadne vode iz Bolonje počele da pokazuju tragove virusa mesec dana kasnije.
Prvi slučaj u Italiji zvanično je zabeležen u februaru.
Međutim, Đuzepina La Rosa sa instituta napominje da istraživanje „ne podrazumeva automatski da glavni prenosni lanci koji su doveli do razvoja epidemije u ovoj zemlji potiču iz ovih prvih slučajeva“.
Slična studija rađena je i u Španiji, državi koja je tokom 2020, posle Italije, bila najpogođenija virusom korona u Evropi.
Ona pokazuje tragove virusa u otpadnim vodama prikupljenim sredinom januara u Barseloni, što je nekih mesec i po dana pre prvog lokalnog slučaja.
Još u aprilu 2020. godine istraživački timovi u Holandiji, Švedskoj i Sjedinjenim Američkim Državama pronalazili su tragove korona virusa u otpadnim vodama.
Tim južnoafričkog saveta za medicinska istraživanja je juna 2020. godine prošle godine takođe otkrio SARS-CoV-2 u otpadnim vodama u pet postrojenja za prečišćavanje.
Testiranje je proširio na još 19 postrojenja kako bi razradio logistiku za dalja praćenja pandemije.
Evropska komisija u martu ove godine daje preporuku o nadzoru prisustva korone u otpadnim vodama.
Nadzor bi do oktobra ove godine trebalo da uvedu sve članice EU, u svim gradovima koji imaju više od 150.000 stanovnika.
Pogledajte video o čuvenom Zemuncu i ljubitelju Dunava
Evropski dan Dunava
Dunav ima veliki značaj za Evropu. Protiče kroz deset zemalja i najznačajniji je transportni koridor.
Izvire u Nemačkoj kod grada Donaušingen, a uliva se u Crno more.
Nastaje od dve manje reke – Breg i Brigah.
Dugačak je čak 2.857 kilometara i druga je najduža reka u Evropi, posle Volge.
Protiče kroz 10 država (Nemačka, Austrija, Slovačka, Mađarska, Hrvatska, Srbija, Rumunija, Bugarska, Moldavija i Ukrajina), i čak četiri prestonice nalaze se na obalama Dunava (Beč, Bratislava, Budimpešta i Beograd).
Dužina Dunava koja protiče kroz Srbiju iznosi 587 kilometara.
Neke od najvećih pritoka Dunava su Tisa, Morava, In, Vah, Drava, Sava, Olt i Prut.
Međunarodnu konvenciju o zaštiti reke Dunav podunavske zemlje i Evropska unija potpisale su 29. juna 1994. godine u Sofiji, a taj dan se obeležava kao Međunarodni dan Dunava.
Obeležava se u 14 evropskih podunavskih zemalja potpisnica konvencije, među kojima je i Srbija.
Dunav je reka koja ima najviše različitih imena.
U Nemačkoj i Austriji ga zovu Danau, Mađari ga zovu Duna, u Turskoj je Tipa, dok je u Francuskoj poznat kao Le Danub.
Kao jedna od najbitnijih evropskih reka sadrži mnoge zaštićene vrste flore i faune.
U Srbiji se može naći kečiga, jedna od zaštićenih vrsta ribe.
Mnogi ratni brodovi su potonuli tokom Drugog svetskog rata na dno ove reke.
Kada opadne nivo Dunava olupine se mogu videti sa obale.
Austrijski kompozitor Johan Štraus komponovao je jednu od najlepših kompozicija „Na lepom plavom Dunavu“.
Pratite nas na Fejsbuku i Tviteru. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
