Fontane Kragujevca II DEO: “Ranjenik“ i “deca iz Staljingrada“, kako se gradilo kod Tita?

Možda i najpoznatija fontana u Kragujevcu, nastala je upravo nošena poletom Drugog svetskog rata.

Na Trgu Narodnog fronta, koji je formiran 25. avgusta 1935. godine kao ‘’Narodni front slobode protiv rata i fašizma, za savez radnika i seljaka, slobodu i hleb’’, trideset godina kasnije nikla je ‘’Fontana’’ po kojoj će ceo kraj, ali i njeni stanovnici, dobiti ime.

• Nastala je negde u periodu kada Kragujevac dobija u potpunosti vodovod, koji je inače bio jedan od decenijskih problema, ne samo u XX veku, već i ranije. Ono što je interesantno jeste da je Kragujevac u potpunosti dobio tu vodovodnu mrežu, koja je i vezana uz ovu priču o fontanama, negde pred sam Drugi svetski rat, zahvaljujući tadašnjem gradonačelniku Vojislavu Kalanoviću, a onda je grad bio priključen, tih ’60-ih godina na taj Moravski tok koji je pravljen decenijama. I u znak tog velikog poduhvata koji je imao veliki značaj za život Kragujevčana, ali i za fabriku automobila, odnosno Zastavu, napravljena je i ta fonatana, objašnjava istoričar, Nenad Đorđević.

‘’Fontana’’ na Trgu narodnog fronta, koja će tako ostati i upamćena, delo je vajara Miodraga Gojkovića.

• Pred oko 30.000 građana simboličnim puštanjem vode u fontanu na trgu, te 1966. godine, predsednik Opštinske skupštine, Obren Stojanović uključio je novi vodovod, podignut na Velikoj Moravi, kod Brzana. Zatim je u saobraćaj predao i novoizgrađeni, moderni asfaltni put Kragujevac-Lapovo , koji će povezivati Kragujevac sa autoputem Bratstvo-Jedinstvo, ostalo je zabeleženo u spisima Arhiva Jugoslavije.

Iako je celo naslje ostalo upamćeo baš pod tim nazivom i iako su tamošnji stanovnici prozvani ‘’Fontanci’’, pomenuta ‘’Fontana’’ decenijaa je bila van funkcije.

Rekonstruisana je 2020. godine, na Trgu je postavljena i moderna rasveta, i pored toga ‘’Fontana’’ danas opet ne radi.

Ali pre nego što se Kragujevac okitio jednom fontanom koja je u svakom mogućem smislu predstavljala sliku socijalizama u tadašnjoj Jugoslaviji, deceniju ranije Kragujevac je u tom istom socijalizmu dobio fontanu “oslobođenu“ bilo kakvih obeležja.

Kada je Veliki ili Gornji park, otvoren je za građanstvo 1898. godine, akon tri godine gradnje, predstavljao je prvi uređeni park u tadašnjoj varoši. Rušen, obnavljan, kraden, pa opet sređivan, svoj centralni, ujedno i najprepoznatljiviji simbol dobio je tek 1953. godine, kada na mestu nekadašnjeg ‘’Muzičkog paviljona’’ nikla fontana “Ranjenik“. Delo je kragujevačkog vajara Dragana Panića.

• Ono što je interesantno jeste da je ta fontana nastalu u periodu Titove vlasti, tačnije u procesu destaljinizacije. Ipak, nastala je bez ikakvih obeležja, što je za taj period vrlo interesantno. Ona pak podseća, ne samo na period Drugog svetskograta, a nastala je 8 godina nakon Drugog svetskog rata, nego i deluje da je nastala i u spomen na stradalsku priču naše vojske u Prvom svetskom ratu na području Albanije, odnosno Solunskog fronta, kaže istoričar Đorđević.

Fontana dakle nema ni političkih, ali ni vojnih obeležja. Ipak prema legendi, fontana bi trebalo da predstavlja ratnika koji je uspeo da stigne do vode ne bi li utolio žeđ, zalečio rane i spasao se na ostrvu.

Fontana je formirana kao kružna vodena površina, sa osrtvom od prirodnog, neobrađenog kamena u sredini, a snabdeva se mlazevima koji dolaze iz lavljih glava sa oboda fontane. Ipak kada je građena, bila je ukrašena sa mnoštvo žbunastog cveća, crvene boje. Ako već sama fontana nije odavala duh socijalizma, cveće je bar bilo tu da podseti gde se zapravo nalazi.

Baša kao i ’’Fontana’’ na Trgu narodnog fronta i fontana ’’Ranjenik’’u Velikom parku godinama nije radila, a vraćena je u funkciju velikom rekonstrukcijom Velikog parka, prilikom 110 godina od početka gradnje, odnosno 2015. godine.

Pored ovih ’’poznatijih’’ fontana, u Kragujevcu je postojalo još nekoliko manje poznatih ili bar ne tako dobro “upamćenih“. Jedna od takvih je i fontana sa skulturom dece koja koja se igraju na reci, a koja se danas nalazi kod zgrade ’’Erozije’’.

O samoj fontani nije ostalo mnogo zapisanih podataka. Zna se samo da je građena nakon Drugog svetskog rata, a s obzirom na to da skulptura ove fontane podseća na jednu sličnu skulturu dece u Staljingradu, pretpostavka može biti da je građena neposredno nakon rata. Odnosno, dok je još cvetala “brtaska ljubav“ između Titove Jugoslavije i Staljinove Rusije.

Iako četvrti po veličini grad u Srbiji, Kragujevac se ne može pohvaliti sa ukrašavanjem grada fontanama, u svojoj novijoj istoriji.

Tačnije, novu fontanu Kragujevac je dobio tek 2023. godine i to rekonstrukcijom Trga Radomira Putnika, kada je pored cetralne fontane na samom trgu, postavljena i jeda manja na platou kod “Zlatne ruže“.

I vraćamo se na sam početak i svrhu fontana. Da li su one zaista tu samo da “ukrase“ neki grad, neko mesto?! Pretpostavka kaže i da koliko vodite računa o izgledu mesta u kome živite, toliko su i stanovnici tih mesta osvešćeni o čuvanju sopstvenog identiteta. Moderne fontane mogu ukazivati na razvoj, ali voditi računa o sopstvenom istorijskom nasleđu je ono što daje konačni šmek. Pa ako baš hoćete i kulturu življenja.

Foto “Fontane“ na Trgu Narodnog fronta ustupljene od strane Arhiva Jugoslavije

Zahvaljujemo na pomoći bibliotekarki “Zavičajnog odeljenja biblioteke Vuk Stefanović Karadžića“ – Gordani Vučković