Crkva Roždestvo Presvete Bogorodice u Dimitrovgradu pripada Eparhiji niškoj Srpske pravoslavne crkve. Sagrađena je 1894. godine i slavi rođenje Bogorodice Marije koja je po hrišćanskom verovanju majka Isusa Hrista.
Sve je počelo pre više od jednog veka, kada je grupa bogonadahnutih žitelja Dimitrovgrada, koji je tada bio u sastavu Kneževine Bugarske i nosio svoje staro ime – Caribrod, rešila da sagradi crkvu. Međutim, taj zadatak nimalo nije bio lak jer je tadašnje stanovništvo bilo veoma siromašno i nije imalo snage da ostvari svoju veliku želju. Ipak ideja o podizanju gradske crkve je 1888. godine počela da se polako ostvaruje. Tada je Gradski Opštinski savet doneo rešenje o izgradnji i pritom imenovao nadležnu komisiju od 12 članova, što nimalo nije bilo slučajno. Broj svetih apostola je trebao da dodatno motiviše članove kako bi sa apostolskom revnošću i samopožrtvovanjem krenuli u mukotrpan posao. Uz pomoć Sofijske eparhije, Bugarske kneževine i Ministarstva inostranih dela i vera, 18. maja 1890. godine postavljeni su temelji budućeg caribrodskog hrama, a 8. novembra 1894. godine crkva je zvanično bila završena. Tog dana ovaj duhovni hram je svečano osvećen i posvećen Presvetoj Bogorodici i njenom rođendanu – Maloj Gospojini. U tadašnjem Caribrodu je u to vreme službovao sveštenik Teodor Atanasov (1831-1903), čiji su zemni ostaci pohranjeni u crkvenoj porti.
Arhitektura dimitrovgradske crkve je u stilu trobrodne bazilike dužine 25,4 m i širine 12,7 m, jednoapsidna sa stepenasto izlomljenim krovom u dva nivoa. Crkva ima pripratu nad kojom se izdiže osmostrana kupola sa zvonikom. Apsida je sa posebnim krovom, a od naosa se izdiže još jedna osmostrana kupola. Kupole su pokrivene bakarnim limom na čijim vrhovima su postavljeni metalni krstovi.
Ikonostas i vladičanski presto su izuzetne umetničke vrednosti. Izatkani su u duborezu veštim rukama majstora – marangozije Ivana Filipova Avramova (1834-1910) i njegovog pomoćnika Nestora Aleksijeva Mirčevskog (1873-1969) iz sela Osoj koje se nalazi u zapadnim oblastima današnje Makedonije. Oni su svoje prefinjeno zanatsko umeće stekli u čuvenoj Debarskoj rezbarskoj školi, poznatoj i kao Mijačka škola koja je izrađivala ikonostase po čitavom Balkanu.
Ikone na ikonostasu su delo ikonopisca Ivana Janeva Konstantinova (1850-1917) iz Petriča (Bugarska). Na njima su sasvim čitljiva imena darodavaca koji su negde potpisani kao pojedinci, a negde kao zanatska udruženja: Taško Gogov Dudin (ikona Gospoda Isusa Hrista), sveštenik Teodor pop Atanasov i Elena Prezvitera (ikona Roždestva Presvete Bogorodice), Kamen Ivanov i Josif Mitin (ikona Presvete Bogorodice), Stamen Mitov Goendolski (ikona Svetog Jovana), platnarski esnaf (Sveti Spiridon), bakalski esnaf (Sveti Kozma i Damjan), krčmarski esnaf (Sveti Trifun) i terzijski esnaf (Sveti Apostoli).
Tokom svog postojanja hram je više puta obnavljan. Sofijski okružni savet je 1912. godine priložio određenu sumu novca za njegovu popravku. Period od 1945. do 1994. godine bio je za Pravoslavlje mučenički, a za život tadašnjih sveštenika Ivana Nikolova, Nikole Pavlova, Aleksandra Đorđevića (od 1968.) i Vladimira Stefanovića (od 1972.) – podvižnički. U vreme komunističke represije veliki broj žitelja je počeo da izbegava da dolazi na sveta bogosluženja i pričešće. Mnogi su čak prestali i da krštavaju svoju decu strahujući za svoja radna mesta i za opstanak porodice. Tada su vrata na glavnom, zapadnom ulazu bila zatvorena, a u hram se ulazilo kroz južni ulaz.
Ipak, i pored svih nevolja, 1970. godine crkveno dvorište je ograđeno i postavljena je nova kapija. Nešto kasnije, 1974. godine, uz velike napore Crkvene opštine Dimitrovgrad, lokalno preduzeće ,,Gradnja“ je izvršilo popravku hrama. Žitelji Dimitrovgrada su ispunili duhovnu obavezu ka svojim precima i njihovoj zadužbini i 1997. godine, kada je uz pomoć i podršku vernika i društvenih i privatnih preduzeća renovirana spoljašnost hrama. Tada je ceo hram iznova malterisan, izrađena su nova kubeta od pocinkovanog lima, a ona su kasnije pokrivena bakarnom oblogom. Najveće zalaganje u ovoj obnovi pokazali su tadašnji direktor JP „Komunalac“ Emil Sokolov i protonamesnik Aleksandar Đorđević.
2008. godine na red je došao i posao uređivanja unutrašnjosti crkve: stari drveni pod je zamenjen granitnim pločama, freskopisan je deo oltara rukom dimitrovgradskog umetnika Miće Mitića, instalirano je parno grejanje i zamenjena kompletna stolarija – oko čega se naročito potrudio protonamesnik Vojkan Radovanović, uz finansijsku pomoć Ministarstva vera Republike Srbije.
U vreme obeležavanja 120 godina postojanja hrama, svešteničku službu vršio je otac Slobodan Ilić. Sadašnji starešina dimitovgradskog hrama je jerej Siniša Buvač, koji kao paroh dimitrovgradski službuje od 2015. godine.
Pripremio: A. Todorov
Zahvaljujemo se novinarki i veroučiteljici Danijeli Hristov na pomoći pri izradi teksta.
Foto: P. Videnov / S. Milanov / Arhiva FAR-a
Tekst je objavljen u okviru projekta „Dimitrovgrad – Kragujevac – Pančevo: Kulturno nasleđe i multikulturalnost”, koji partnerski realizuju udruženja Emblema iz Dimitrovgrada, Šumadinka iz Kragujevca i Omnibus iz Pančeva na sajtovima www.far.rs, www.glassumadije.rs i www.pancevo.city.
Projekat je podržalo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.