Kraj najstarije bogomolje u Kragujevcu iz 1818. godine, sahranjeni su dve ćerke i sin vožda Drugog srpskog ustanka, koga istorija pamti i kao evropskog vladara sa najviše potomaka
Kragujevac – Kneza Miloša Obrenovića, vožda Drugog srpskog ustanka, istorija pamti po mnogo čemu, pa i kao evropskog vladara sa najviše potomaka, ne računajući srednji vek. Utemeljitelj moderne srpske države imao je čak šesnaestoro dece, osam u braku sa kneginjom Ljubicom i još toliko iz vanbračnih veza o kojima takođe postoje svedočanstva i zapisi.
Troje vanbračne dece sahranjeno je pored Stare crkve u centru Kragujevcu, koju je knez Miloš podigao 1818. godine kao svoju zadužbinu. Sahrane su obavljene po pravoslavnom obredu, a Eparhija šumadijska Srpske pravoslavne crkve sada priprema restauraciju starih nadgrobnih ploča, kako bi ta obeležja postala vidljivija i dobila primeren izgled.
– Spolja, na južnoj strani oltara nalaze se tri grobnice i dve nadgrobne ploče. Pod jednom su posmrtni ostaci Velike, Miloševe vanbračne kćeri, a druga ploča pokriva grobnice Marije i Gavrila, dece koja su takođe plod vanbračnih veza srpskog kneza. Restauracija tih obeležja biće obavljena u najskorije vreme, uz blagoslov episkopa šumadijskog gospodina Jovana i odobrenje ovdašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture – kaže za „Politiku” sveštenik Milić Marković, starešina Stare crkve.
Sva deca kneza Miloša, rodonačelnika dinastije Obrenović, imala su tragičnu sudbinu. Umirala su rano, u detinjstvu ili prvoj mladosti, uglavnom od boginja i drugih bolesti, a zakoniti sin Mihailo, najučeniji srpski knez, imao je 44 godine kada je stradao u beogradskom atentatu 1868. Budući da je Mihailo imao samo vanbračnog sina, vlast u Srbiji su preuzeli potomci Miloševog brata Jevrema, kralj Milan i njegov sin Aleksandar, koji je ubijen u majskom prevratu 1903. godine, kao poslednji vladar iz loze Obrenovića.
Ćerka Velika je umrla 1823. godine i sahranjena je kao „četvoroletna pitomica knjaza srbskog”. Njena majka je bila „prelepa Petrija”, najpoznatija Miloševa ljubavnica kojoj je, kako stoji u nekim istorijskim spisima, presudila kneginja Ljubica, pucnjem iz kubure. Iste godine kad i Velika, preminula je i ćerka Marija koju je Miloš dobio u vezi sa izvesnom Stankom. Marija je poživela svega dve godine, koliko i Milošev vanbračni sin Gavrilo, koji je sahranjen 1828. godine.
Gavrilova majka je bila Turkinja Jelenka, koju je kao devojčicu zarobio i pokrstio ustanik Milenko Stojković. Čudna sudbina „male gospođe”, kako su Jelenku oslovljavali Miloševi saradnici na dvoru u Kragujevcu, nadahnula je i neke naše pisce, poput poznatog scenariste i reditelja Đorđa Milosavljevića koji je život ove žene opisao u romanu „Đavo i mala gospođa”. Na isti način kako se pobrinuo za neke druge ljubavnice, knez Miloš je udomio i Jelenku, udavši je za ruskog grofa Teodora Herbeza, koji je u nju bio potajno zaljubljen.
Priprema restauracije nadgrobnih ploča vanbračne dece kneza Miloša poverena je poznatom grafičkom dizajneru Vidanu Papiću, profesoru na kragujevačkom Filološko-umetničkom fakultetu (Filum). U razgovoru za „Politiku”, Papić otkriva da će u Staroj crkvi biti urađeni i drugi važni poslovi.
– Nadgrobne ploče treba da budu vidljivije, kao i natpisi na njima, ali to nije jedini posao koji nam predstoji. Spremamo se za zaštitu ikone Bogorodice, koju je knez Miloš darivao Staroj crkvi, kao i plaštanice iz prve polovine 19. veka, koja je doneta iz Rusije. Na planiranim radovima biće angažovani naši renomirani umetnici. Sa Akademije Srpske pravoslavne crkve za umetnosti i konzervaciju dolazi Bisenija Tereščenko, čuvena po mozaicima, a ugledni vajar Nebojša Vasović Nes je profesor na kragujevačkom Filumu – navodi profesor Papić.
Naziv Stara crkva se odomaćio u Kragujevcu, a reč je zapravo o Svetotrojičinom hramu koji je posvećen silasku Svetog duha na apostole. Stara crkva je najstarija bogomolja u gradu. Podignuta je na desnoj obali Lepenice, gde se nalazilo i staro groblje koje više ne postoji. Odobrenje za gradnju hrama dale su turske vlasti, a knez Miloš je sazidao i drveni trem da bi se narod mogao skloniti od kiše. Umesto tog dela, Karađorđevići su 1907. sazidali pripratu od tvrdog materijala. Spletom okolnosti, Stara crkva je prvi put freskopisana 2018. godine, uoči proslave značajnog jubileja. Tada je završena i brižljivo pripremana spomenica „Dva veka Stare crkve u Kragujevcu (1818–2018).”
Foto, Autor: Brane Kartalović
Izvor: Politika.rs