Biblioteka u Dimitrovgradu ove godine obeležava 120 godina postojanja i rada. Kao Narodna biblioteka “Detko Petrov” danas svojim čitaocima nudi oko 40 000 naslova, među kojima je i veliki broj knjiga na bugarskom jeziku (oko 9 000), kao i oko 350 izdanja na engleskom, nemačkom, ruskom, makedonskom, španskom i drugim jezicima.
Začeci dimitrovgradske biblioteke vezuju se za poslednje decenije 19. veka i aktivnost caribrodskog Glumačkog društva, koje je osnovano 1888. godine i čija je jedna od zamisli bila da sredstva koja bi prikupili svojim pozorišnim radom ulože upravo u osnivanje biblioteke, odnosno čitališta. Ideja glumaca amatera i entuzijasta ostvarena je deceniju kasnije, a prvo čitalište u Dimitrovgradu otvoreno je 1. januara 1898. godine. Od 1902. do 1920. tadašnja biblioteka bila je smeštena u glavnoj ulici u Dimitrovgradu, u dućanu-kafani Sokola Zdravkova, gde je u skromnim uslovima dočekivala svoje korisnike – ljubitelji pisane reči mogli su da se posluže publikacijama smeštenim na svega jednoj polici, a enterijer čitaonice činilo je nekoliko stolova sa dostupnim knjigama i novinama. U ovom periodu biblioteka je funkcionisala kao jedna od delatnosti škole, uz pomoć Ministarstva prosvete Bugarske i zahvaljujući donacijama pojedinaca i ustanova, a prvi predsednik Uprave biblioteke bio je Hristo Z. Kiridžiev. 1910. godine dobija novu upravu, a predsednik čitališta je gradonačelnik tadašnjeg Dimitrovgrada Al. Vrdlovski.
Kao mesto okupljanja poštovalaca književnosti i lokalne inteligencije uopšte, caribrodsko čitalište je već u prvim decenijama svog postojanja počelo da neguje dodatne aktivnosti, kao što su tzv. skazke, odnosno predavanja ili tribine na kojima su zainteresovani mogli da se od strane stručnjaka informišu o temama iz različitih sfera.
Društvene promene i politička previranja u periodu Prvog svetskog rata utiču i na dalji razvoj biblioteke u malom mestu čiju je sudbinu često krojio njegov položaj na samoj granici između Srbije i Bugarske. 1919. godine čitalište sa bibliotekom biva premešteno u bugarsko naselje Dragoman, a nakon što naredne godine Dimitrovgrad postaje deo tadašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, njegova biblioteka “odlazi” još dalje – u Sofiju. U bugarskoj prestonici ona nastavlja da postoji pod nazivom “Caribrodsko izbegličko čitalište”, a 1924. dobija Statut i prvu upravu, na čelu sa predsednikom St. Nikolovim.
Svojom aktivnom delatnošću doprinosi kulturnom životu Dimitrovgrađana u Sofiji, a u Statutu usvojenom 1930. godine između ostalog se naglašava da je cilj čitališta da “u građanima Sofije – Caribrodski kvart, budi interes ka čitanju i da doprinosi njihovom naučnom, duhovnom i estetskom razvoju”.
U samom Caribrodu, koji ostaje u granicama Kraljevine SHS, interesovanje za knjige i dnevnu štampu i dalje je živo. 1928. godine caribrodska omladina osniva čitaonicu i biblioteku pod nazivom “Iskra”, koja je smeštena u zdanju caribrodskog trgovca Nake Sokolova, a 1931. u okviru Jugoslovenskog omladinskog kluba postoji čitaonica sa knjižnicom, koju najpre vodi Stojan Džadžić, a nešto kasnije Sanda Dončić i Aga Džadžić. Već po osnivanju klub je imao više od sto članova.
Po završetku Drugog svetskog rata na teritoriji Dimitrovgrada ponovo je uspostavljena bugarska vlast, a u narednom periodu radi se na razvoju školstva i kulture, kao i na obnavljanju rada čitališta. 1941. doneta je odluka o osnivanju Narodnog čitališta “Otec Paisij”, koje početkom naredne godine i zvanično počinje sa radom pod rukovodstvom učitelja Stoimena Stojčeva na mestu predsednika i u oktobru iste godine broji 113 članova. Pored popularnih skazki, čitalište organizuje niz književnih i pozorišnih manifestacija.
Biblioteka u Dimitrovgradu raste povratkom Caribrodskog izbegličkog čitališta iz Sofije, koje se od 1942. spaja sa Narodnim čitalištem “Otec Paisij”, a tim povodom novonastalo čitalište udostojeno je čak i telegramskom čestitkom bugarskog cara Borisa III. U ovom periodu osnovano je i više čitališta u ovdašnjim selima, a u tadašnjem Caribrodskom srezu postojao je i Caribrodski sreski čitalački savez.
Sredinom četrdesetih godina 20. veka, i tačnije 1945. godine, u zgradi tadašnjeg omladinskog doma u Dimitrovgradu počela je sa radom Narodna biblioteka “Hristo Smirnenski”, koja je funkcionisala zahvaljujući angažovanju dobrovoljaca.
Podaci, uopšte, pokazuju da su se među članovima uprave lokalnih biblioteka i čitališta nalazili dobrovoljci različitih struka – učitelji, činovnici, sveštenici, lekari, pa i zanatlije poput kovača ili časovničara, a krajem četrdesetih počelo je da se ozbiljnije radi i na obrazovanju bibliotečkog kadra kroz organizovanje kurseva. Na unapređivanju rada Gradske biblioteke u to vreme radi Natalija Nata Todorova, koja knjižni fond razvrstava u četiri grupe, a njeno zalaganje kasnije nastavlja Veneta Petrova, na osnovu čije podele saznajemo da je biblioteka u ovom periodu raspolagala delima srpskih, bugarskih i stranih autora, te političkom, naučnom i dečjom literaturom.
Krajem četrdesetih i početkom pedesetih godina 20. veka na teritoriji Caribrodskog sreza postojalo je ukupno 44 biblioteka, od čega šest u samom gradu. One su raspolagale sa 9919 publikacija, pri čemu je ranije pomenuta Gradska biblioteka “Hristo Smirnenski” nudila 1200 naslova, dok se fondom od čak 4480 publikacija posebno isticala biblioteka tadašnje Gimnazije.
Nakon što je više puta menjala lokaciju, biblioteka “Hristo Smirnenski” 1950. godine biva smeštena u prostorije novoizgrađenog Doma kulture u Dimitrovgradu, a ubrzo dobija i novi naziv – Sreska biblioteka “Hristo Smirnenski”. Sredinom pedesetih u biblioteku dolazi Milka Gligorova, koja rad dimitrovgradske biblioteke dodatno unapređuje razvojem saradnje sa bibliotekom “Stevan Sremac” iz Niša.
Broj čitalaca u ovom periodu raste, da bi 1964. godine bibilioteka imala više od hiljadu korisnika, pri čemu je najveće interesovanje za knjigu postojalo među mladima.
Još jednu promenu naziva dimitrovgradska biblioteka doživljava 1964, kada kao deo Centra za kulturu i zabavu sa sedištem u Domu kulture dobija ime “Biblioteka centra za kulturu i zabavu – Dimitrovgrad”.
Novo usavršavanje u radu biblioteke početkom sedamdesetih donosi Momčilo Andrejević, kao prvi stručni bibliotečki radnik na teritoriji dimitrovgradske opštine – poslovanje se usklađuje sa Zakonom o bibliotečkoj delatnosti, uvode se kartoni čitalaca, vrši se prepis inventarnih knjiga i koričenje stare i aktuelne štampe, a započinje se i sa izradom autorskog kataloga.
U zgradu u kojoj se i danas nalazi dimitrovgradska biblioteka preselila se 1996. godine, što je označilo i njeno osamostaljivanje kao institucije. Reč je o zdanju u kome je nekada bila smeštena osnovna škola, među lokalnim stanovništvom poznatijem kao “Kamik”. Zgrada je adaptirana za potrebe biblioteke, a u okviru nje je bila smeštena i Zavičajna muzejska zbirka. U vreme preseljenja, knjižni fond Narodne biblioteke u Dimitrovgradu brojao je čak 34.741 naslov. Od 2004. godine dimitrovgradska bibilioteka nosi ime Detka Petrova, jednog od najvećih književnih stvaralaca iz ovih krajeva.
Od osamostaljenja do danas, prostor Narodne biblioteke preuređivan je u više navrata, pa je tako u prethodnim godinama ona dobila i tzv. “sobu Detka Petrova”, u kojoj se povremeno mogu pogledati i raznovrsne izložbe, izdvojeno dečije odeljenje i odeljenje za digitalizaciju arhivske građe; izgrađena je letnja scena, a Zavičajna muzejska zbirka dobila je nove prostorije u dvorištu biblioteke.
(Nastavak sledi)
Dijana Jelenkov
Foto: Iz knjiga “Biblioteka u Dimitrovgradu 1898-1998” Momčila Andrejevića i “Godina knjige: Biblioteka u Dimitrovgradu 1898-2009” Elizabete Georgiev / arhiva Internet portala FAR i Narodne biblioteke “Detko Petrov”
Tekst je objavljen u okviru projekta „Dimitrovgrad – Kragujevac – Pančevo: Kulturno nasleđe i multikulturalnost”, koji partnerski realizuju udruženja Emblema iz Dimitrovgrada, Šumadinka iz Kragujevca i Omnibus iz Pančeva na sajtovima www.far.rs, www.glassumadije.rs i www.pancevo.city.
Projekat je podržalo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.